Rusya Devlet Lideri Vladimir Putin, işgal harekâtını legal göstermek için Ukrayna’nın doğusundaki Ruslara yönelik soykırım yapıldığı savından, NATO’ya zorla hudut komşusu yapılmaya çalışıldığına kadar birçok münasebet gösterdi. Rus önder, hem iç hem dış kamuoyunu kendi tezleri ile ikna etmeye çalışıyor. Pekala Putin’in savlarının ne kadarı geçerli, ne kadarı yanlış bilgilere dayanıyor?
İşte Rusya’nın tezleri ve uzmanların bu tezlerin haklılık hissesine dair değerlendirmeleri…
İDDİA 1: NATO, RUSYA İÇİN BİR TEHDİT HALİNE GELDİ
1991 yılından beri NATO, 11 Doğu Avrupa ve üç eski Sovyet ülkesini bünyesine kattı. Vladimir Putin 2000 yılında lider olmadan evvel bile Rusya bu gelişmelere sıcak bakmıyordu. Kimileri 1990’da doğu ve batı Almanya’nın yeniden birleşmesinden sonra Sovyetler Birliği’nin son önderi Mihail Gorbaçov’a NATO’nun bir santim daha doğuya ilerlemeyeceğine dair garanti verildiğini söylüyor. Lakin bu mevzu tartışmaya çok açık.
İsveç Ulusal Savunma Koleji’nden Doç. Dr. Tomas Ries, “Rusya tarih boyunca, her yüz yılda bir batıdan bir istila olduğu benimsemiştir” dedi.
İngiliz The Guardian gazetesine konuşan Ries, “Rusların askeri perspektifinden bakıldığında, NATO’nun genişletilmesinden tasa duymalarını anlayabiliyorum” dedi ve ekledi: “Bu argümandaki sorun şu ki, kimse en garip hayallerinde bile Batı’nın Rusya’ya saldırdığını hayal edemez.”
Bir de NATO’ya katılan yeni bağımsız devletlerin pozisyonu var. Ries, “Genişlemeye çalışan NATO değildi; ‘Bizi içeri alın’ diye kapıyı çalanlar bölge ülkeleriydi. Bunlar Rusya’dan korkmak için düzgün nedenleri olan küçük ülkeler” sözlerini kullandı.
UKRAYNA 2008’DEN BU YANA BEKLİYOR
Hurriyet.com.tr’ye konuşan bölgeyi ve Rusya’nın siyasetlerini en güzel bilen isimlerden Doç. Dr. Aylin Ünver ise asıl sormamız gerekenin “Ukrayna’nın NATO’ya katılması yakın bir gelecekte mümkün müydü?” sorusu olduğunu vurgulayarak şunları söyledi:
“Arnavutluk ve Hırvatistan 2009 yılında, Karadağ 2017 yılında ve Kuzey Makedonya da 2020 yılında NATO üyesi oldular. Bosna-Hersek ise 2010 yılında Üyelik Aksiyon Planı’na (MAP) davet edildi. Ukrayna için NATO’ya üye olabileceği söylendiği 2008 yılından bu yana üyelik süreci için gerekli olan Üyelik Aksiyon Planı daveti yapılmadı. 2014 yılında Rusya zati Kırım’ı ilhak ederek ve Doğu Ukrayna’daki ayrılıkçılara dayanak vererek bu yolu Ukrayna için kapatmıştı.”
İDDİA 2: NATO’NUN ASIL MAKSADI UKRAYNA’YI BÜNYESİNE KATMAK
Bu noktada Doç. Dr. Aylin Ünver, “Asıl hususun Ukrayna’nın neden NATO’da yer almak istediği” olduğunun altını çizerek, “Ukrayna hem AB üyesi hem de NATO üyesi olmak istiyor. Zati her hâkim devlet üzere Ukrayna da hâkim ve bağımsız bir devlet olarak kendi yolunu seçme özgürlüğüne sahip olmalı” dedi.
Ünver şöyle devam etti:
“Rusya, NATO-Rusya Kurucu Maddesi’ni imzaladığında bu yasa içinde yer alan “tüm devletlerin egemenliğine, bağımsızlığına ve toprak bütünlüğüne hürmet gösterilmesini ve kendi güvenliklerini sağlamak için gerekli araçları seçme hakkının” korunmasını ve AGİT Konferansı’nda Ukrayna ve Rusya’nın imzaladığı Budapeşte Memorandumu’nda (1994) Ukrayna’nın nükleer silahlarından vazgeçmesi karşılığında Rusya Ukrayna’nın egemenliği, siyasi bağımsızlığı ve toprak bütünlüğüne yönelik tehditlere ve güç kullanımına karşı teminat verdiğini taahhüt etmişti. Aşama kademe gelinen nokta prestiji ile Rusya’nın bu mutabakatlarda vermiş olduğu kelamları tutmaması Ukrayna’da tehdit algısının artmasına neden olarak onu Avrupa-Atlantik ittifakına yakınlaşmasına neden oldu diyebiliriz.“
Peki Rusya, Ukrayna’nın NATO’ya katılmasından kaygı etmekte haklı mıydı?
Guardian’a konuşan Londra Üniversitesi’nden siyaset bilimi profesörü Kristin Bakke, kelam konusu tasayı yersiz bulduğunu söz ederek şöyle dedi:
“Uzun bir müddettir Ukrayna’da NATO üyeliğine verilen dayanak yaklaşık yüzde 30 ile yüzde 40 ortasındaydı. Geçen yıla kadar anketler, Ukraynalıların yarısından fazlasının NATO üyeliği istediğini göstermedi. Fakat 100 bin Rus askeri sona dayandığında, bu sayı yüzde 60’a yaklaştı.”
İDDİA 3: BATI 2014’TE UKRAYNA’DA BİR HALK AYAKLANMASI ORGANİZE EDEREK İKTİDARI DEĞİŞTİRDİ
Ukrayna’daki krizi hızlandıran şey, 2014 yılında başta Kiev olmak üzere ülkenin dört bir yanında Batı yanlısı protestocuların haftalarca süren şovlarının akabinde Viktor Yanukoviç’in şaşırtan bir formda iktidardan inişi oldu.
Yanukoviç, Rusya ile daha yakın münasebetlerden yanaydı. Kiev’in merkezindeki Bağımsızlık Meydanı’nda toplanan protestocular ise Ukrayna’nın AB’ye katılmasını istiyordu. Batı, doğal olarak, protestoculara sempatiyle yaklaşıyordu fakat Euromaidan ya da Yevromaydan olarak bilinen şovları direkt Batılı güçlerin organize ettiğine dair somut ispatlar bulunamadı.
Avrupa Dış Münasebetler Konseyi’nin Berlin merkezli üyesi Gustav Gessel’e nazaran, bu hareketler Naziler yahut CIA tarafından organize edilmedi, öğrenci protestosu olarak başladı.
Ünver de 2014 ayaklanmasının ABD’den çok AB yanlılarının isyanı olduğunu belirterek şöyle dedi:
“Yönetimdeki Rus yanlısı Yanukoviç’in Ukrayna ve Avrupa Birliği ortasındaki Paydaşlık Antlaşması’nı imzalamak istememesi üzerine AB yanlıları sokaklara dökülmüşlerdi. Süreç Avrupa-Atlantik entegrasyonunun modülü olmak isteyenlerle Rus yanlılar ortasındaki kutuplaşmayı arttıran bir gelişme oldu.”
İDDİA 4: DONBAS’TA RUS KÖKENLİLERE SOYKIRIM VAR
Putin, 2015 yılında Ukrayna’nın doğusundaki süregelen çatışmaya dikkat çekerek “Soykırım kokuyor” demişti. Geçen ayki işgale kadar da, Donbas halklarının yok edilmelerini önlemek için askeri müdahaleye muhtaçlık duydukları konusunda ısrarcıydı.
Aslına bakılırsa, 2014’te başlayan çatışmalarda her iki taraftan da yaklaşık 14 bin kişi öldü. Ne var ki Ries’e nazaran, soykırım savını destekleyecek rastgele bir ispat bulunmuyor.
Doç. Dr. Aylin Ünver de burada gerçekleşmiş bir soykırım değil Rusya’nın bir tehdit algısı olduğu görüşünde. Ünver, “Bu da akla tekrar ‘Bu Rusya’nın Ukrayna’yı işgalini legalleştirme arayışı mı?’ sorusunu getiriyor” dedi ve ekledi:
“Ancak şunu unutmamak gerekiyor: Ukrayna toplumundaki Batı yanlıları ve Rusya yanlıları biçimindeki kutuplaşma 2004 prestiji ile derinleşmiştir. Zelenski’nin Yahudi olduğu, dedelerinin Yahudi soykırımı kurbanlarından olduğu ve çok sağın idarede ve parlamentoda temsil ettiği oranın azlığı göz önünde bulundurulunca burada bu tezin kullanılması yalnızca Ukrayna içinde Ruslara karşı yapılan ayrımcılığa dikkat çekmek ve Rusya’nın Ukrayna işgalini legalleştirme gayreti olarak kıymetlendirilebilir.“
İDDİA 4: RUS LİSANI UKRAYNA’DAN SİLİNİYOR
Ukrayna’nın doğuda Rusça konuşanlar ve batıda Ukraynaca konuşanlar olarak ikiye ayrıldığını söylemek yanlış olur. Aslında birçok insan her iki lisanı de konuşuyor ve maddelerle korunan çok sayıda diğer lisan de var.
2019’da çıkarılan ve Ukraynacanın kamusal ömürde ve orta öğretimde kullanılmasını öngören yeni bir yasa Moskova’da Rus tersi olarak nitelendirildi.
New York’ta bulunan Colgate Üniversitesi’nde çatışma etiği alanında çalışmalar yürüten Valerie Morkevicius’e nazaran Rusya, Rusçanın yalnızca ilkokul düzeyinde anadil hale gelmesinden rahatsız olmakta belirli açılardan haklı. Fakat Morkevicius bunun savaş için kâfi bir neden olmadığını da vurguluyor.
İDDİA 5: UKRAYNA NEO-NAZİLER TARAFINDAN YÖNETİLİYOR
Ukrayna’da yıllardır süregelen neo-Nazi telaşı, 2014 savaşında ayrılıkçılara karşı savaşan Azov Taburu üzere çok sağ ilişkilere sahip kimi istekli askerlerden kaynaklanıyor. Aşırı sağın, Ukrayna parlamentosundaki sandalye sayısı ise yüzde 1’in altında.
Gessel, “Ukrayna’da neo-Naziler var lakin iktidarda değiller, tıpkı Almanya’da olduğu gibi” dedi.
Bakke ise “İkinci Dünya Savaşı, Putin’in telaffuzunun çok değerli bir parçası” dedi ve kelamlarına devam etti: “Zaferi insanları seferber etmek için kullanıyor. O vakitler Ukrayna’da Sovyetlere karşı bağımsızlık için savaşan milliyetçi kümeler vardı. Nazilerle ittifak halinde görülmeye başlandılar.”
Zelensky’nin Yahudi olduğu, dedelerinin soykırım kurbanlarından olduğu ve çok sağın parlamentodaki oranının azlığı göz önünde bulundurulunca buradaki sav yalnızca Rusya’nın Ukrayna işgalini legalleştirme gayreti olarak kıymetlendirilebilir.
Doç. Dr. Aylin Ünver
İDDİA 6: BAŞKA ÜLKELERİ İŞGAL KONUSUNDA BATI, RUSYA’YA NUTUK ÇEKECEK DURUMDA DEĞİL
Rus Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov, Ukrayna savaşının arifesinde bu istikamette kelamlar kullanarak batının ikiyüzlülüğünü vurguladı. Rusya tezlerinin en geçerliliğe yakın görüldüğü tezlerden biri bu.
Ries, “ABD ve NATO’nun gereksinim halinde güç kullandığı hakikat. Kelam konusu güç kullanımı, 1995’te Balkanlar’da olduğu üzere bazen haklıydı ancak bazen Irak’taki üzere çok tehlikeliydi” diye konuştu.
Öte yandan uzmanlara nazaran iki yanlıştan bir gerçek çıkarmak da mümkün değil. Irak ve Ukrayna ortasında benzerlikler olsa da, farklılıklar da epeyce fazla.
Bakke, “Zelenski, insan hakkı ihlali yapmamış, demokratik olarak seçilmiş bir önder. Bir öteki fark da Putin’in Ukrayna’nın hükümran bir devlet olarak var olma hakkını reddetmesidir” diye konuştu.
