Bir müzeyi boşaltmak devasa bir iştir. Lviv’deki Andrey Sheptysky Ulusal Müzesi’nin tüm çalışanları, müzeye ismini veren Sheptysky’nin asırlık portresinden en son yapıta kadar her şeyi kaldırıp duvarları büsbütün boşaltana kadar işlerinin başından bir an bile ayrılmadı.
Lviv’deki opera binasının çabucak karşısında bulunan galerinin müdürü Ihov Kozhan, yaşadıkları telaşı şöyle açıkladı:
“Moskova’da bırakın sanatı yok etmeyi, çocukları öldürmeyi dahi umursamayan bir egomanyak var. Tarihimiz ve mirasımız hayatta kalacaksa, tüm eserler yeraltına inmeli.”
Vladimir Putin’in akınları devam ederken Ukrayna’nın dört bir yanındaki sanatkarlar, galericiler, küratörler ve müze müdürleri, ülkenin kültürel birikimini umutsuzca fakat dikkatli bir biçimde hami unsurlarla sarıp inançlı yerlere kaldırabilmek için vakitle yarışıyor.
Heykeller, vitray camlar ve anıtlar şarapnel geçirmez gereçlerle kaplanıyor. İnsanların bombardımanlar sırasında saklandıkları sığınaklar, tablolarla dolu.
GÜNLERCE TEK BİR ANITI KORUMAK İÇİN UĞRAŞTILAR
Rusya’nın bombardımanlarının şu ana kadar çoğunlukla doğudaki kentlere odaklanmış olması, Ukrayna’nın kültürel miras açısından en varlıklı iki kenti olan Lviv ve Odessa’ya, yapıtları koruyabilmek vakit avantajı sağladı.
Örneğin, gönüllüler günler süren bir uğraşla kozmopolit liman kenti Odessa’nın kurucularından biri olan Fransız Richelieu Dükü’nün anıtının etrafını yüzlerce kum torbasıyla kaplamayı başardı.
Across Ukraine, artists, gallerists, curators and museum directors are desperately but carefully unhooking, wrapping and stashing away the country’s hefty cultural endowment as Vladimir Putin’s onslaught closes in. https://t.co/5ToiGM8FaW
— The Washington Post (@washingtonpost) March 14, 2022
Ülkenin en büyük iki kenti olan Kiev ve Harkiv ise savaşın başından beri büyük bombardıman altında ve şimdiden pek çok kültürel eser harap olmuş durumda. Harkiv’in en büyük sanat müzesinin camlarının bir bombardımanda patlaması sonucu içerideki 25 bin sanat yapıtı haftalarca dondurucu soğuklara ve kar yağışına maruz kaldı. Kentteki opera ve bale salonları da ağır bir halde bombalandı.
Ukrayna’nın en ünlü ressamlarından biri olan Maria Prymachenko’nun 25 yapıtı, Rusların Kiev’in dışındaki bir kasabada bulunan bir müzeyi bombalamasıyla çıkan yangında kül oldu. Başkentteki öbür müzeler kapatılırken çok kıymetli birtakım eserler içeride kaldı.
O yapıtları kurtarabilecek şahısların değerli bir kısmı ise ne yazık ki çoktan ülkenin daha inançlı yerlerine ya da hudut dışına kaçtı.
Bir ülkenin yahut kültürün mirasının kasıtlı olarak yok edilmesi bir savaş hatası olarak kabul ediliyor. Lviv kent merkezi, 1998 yılında UNESCO Dünya Mirası alanı olarak belirlenmişti.
KÜLTÜREL ÖMÜR YOK OLMA TEHLİKESİYLE KARŞI KARŞIYA
Birleşmiş Milletler’e bağlı UNESCO Dünya Mirası Merkezi Yöneticisi Lazare Eloundou Assomo geçen hafta yaptığı bir açıklamada, “Bazılarının geçmişi 11’inci yüzyıla kadar uzanan sit alanlarına ve anıtlara konut sahipliği yapan kent merkezleri önemli formda hasar gördü” dedi. Assomo, “Bütün bir kültürel hayat yok olma tehlikesiyle karşı karşıya” sözlerini kullandı.
UNESCO Genel Yöneticisi Audrey Azoula da ülkenin varlıklı tarihinin savaşın tesirlerinden korunması davetinde bulundu.
Ukrayna’da devam eden savaş sebebiyle alınan tedbirler kapsamında Lviv’deki Meryem’in Göğe Kabulü Başkatedral Bazilikası’nda heykeller, freskler ve vitraylar kaplanarak korunmaya çalışılıyor.
RUS YAPITLARINI, RUS SALDIRGANLIĞINDAN KORUYORLAR
Rus birliklerinin kuşatmasına hazırlanan Odessa’da Hoş Sanatlar Müzesi’nin dışı jiletli tellerle çevrildi. Müzenin bilim yöneticisi Kirill Lipatov, “İnanın bu manzara bana da sahiden çılgınca geliyor” diye konuştu.
Lipatov, tıpkı Lviv’deki müzelerde olduğu üzere, Odessa’daki müzelerin de duvarlarının artık çıplak olduğunu söyledi. Lakin en kıymetli yapıtların kentin dışına götürülüp götürülmediği hakkında net bir bilgi vermedi.
Odessa’daki müzelerde yalnızca Ukrayna kültürüne ilişkin eserler değil, Ivan Aivazovsky ve Ilya Repin üzere sanatkarların 19’uncu yüzyıla ilişkin ikonik yapıtları de bulunuyor. Kısacası Ukraynalılar Rus yapıtlarını de müdafaaya çalışıyor.
Lipatov, “Kafamdan geçen birinci şey, Ukraynalı bir müzenin Rus şaheserlerini Rus saldırganlığından koruyor olması oldu. Bu türlü bir şeyi aklım almıyor” dedi.
Lviv Ulusal Sanat Galerisi’nin camları kum torbalarıyla korunuyor.
UKRAYNA’NIN SANAT YAPITLARINA TEKRAREN ZİYAN VERİLDİ
Müze müdürleri yaşananlara inanmakta zorlanmakla birlikte bile duruma pek de yabancı değiller. Çünkü Ukrayna’nın kültürel yapıtlarına geçtiğimiz yüzyılda işgalciler tarafından tekraren ziyan verildi.
Son olarak 2014 yılında Rusya’nın Kırım’ı işgal ve ilhak etmesinden sonra yarımadada bulunan onlarca eser Rus müzelerine nakledildi. İkinci Dünya Savaşı sırasında da binlerce eser Nazi askerleri tarafından Almanya’ya götürülmüştü.
SANATI KURTARMAK HAYAT KURTARMAK KADAR ÖNEMLİ
Ukrayna’nın kültür varlıklarını müdafaa gayretleriyle ilgili Washington Post’a konuşan kaynakların birden fazla, sanat yapıtlarını kurtarmanın bir hayat kurtarmak kadar değerli olduğunu vurguluyor. Zira Ukraynalıların kültürlerinden duydukları gurur, işgale karşı direniş için kıymetli bir ilham kaynağı.
Putin, Ukrayna’yı Rusya’nın bir kesimi olarak gördüğünü açıkça belirtmişti, fakat Ukraynalı sanatkarlar bu görüşün Ukrayna’nın kültürünün ve tarihinin bir reddi olduğunu savunuyor.
Lviv Ulusal Sanat Galerisi Müdürü Taras Voznyak, “Her istilada bir noktaya kadar kültür kaybı yaşanması kaçınılmazdır” dedi ve ekledi: “Putin, sanatımız ve tarihimiz olmazsa Ukraynalılık kimliğinin zayıflayacağını biliyor. Savaşın bütün maksadı bizi silmek ve asimile etmek.”
SAVAŞ BOYUNCA SANAT ÜRETMEYE DEVAM EDECEKLER
Avrupa ülkelerinde müzelerin çoklukla kendi sığınakları var. Fakat bağımsız galeriler ve sanatkarlar yapıtlarını korumak için birbirlerinin sığınaklarına muhtaçlık duyuyor.
Ukrayna’nın çağdaş sanatını muhafazaya yönelik en başarılı eforlardan biri, bir sanatçı kolektifinin bir yeraltı kafesini sığınağa dönüştürdüğü batı kenti Ivano-Frankivsk’te devam ediyor.
Gece gündüz demeden çalışan 30’dan fazla sanatçı, narin heykellerden dev tablolara kadar ellerindeki yapıtları Ukrayna’nın her yerinden bu sığınak kafeye getiriyor. Hatta konutlarını boşaltmak zorunda kalan 11 sanatkara da savaş boyunca sanat üretmeye devam etmeleri için yeni konutlar teklif edildi.
Kolektifin bir modülü olan 25 yaşındaki küratör Anna Potyomkina, “Birçok sanatçı dostumuz savaştaki rollerini sorguluyor. Ellerine bir silah alıp savaşmaları gerektiğini düşünüyorlar” dedi ve ekledi:
“Ancak Rusya, müzeleri ve stüdyoları bombalarken yeni eserler yaratmak da direnişin büyük ve gerekli bir parçası”
GERİYE KALAN TEK ŞEY FELAKET
Lviv’de yaşayan performans sanatkarı ve ressam Yaryna Shumska, kendisini ‘nesnelerin ve görünmez öykülerinin tarihçisi’ olarak tanımlıyor. Shumska’nın Lviv’den kaçmak zorunda kaldığı takdirde, yapıtlarını oldukları yerde bırakıp bombaların öbür bir yere düşmesini dilemekten diğer bahtı yok.
Bazıları Ekim ayında vefat eden kocasına ithaf edilmiş, muazzam tablolarla dolu stüdyosunda umutsuzca bekleyen Shumska, “Arkadaşımın Harkiv’deki stüdyosu bombalandı ve geriye kalan tek şey bir felaketti. Kendinize sorulması hayli güç bir soruyu sormanız gerekiyor: Adeta vücudumun bir uzantısı üzere olan işime veda edebilir miyim?” diye konuştu.
‘TÜM REKABETLER BEKLEMEDE’
Bundan sonra Ukrayna’daki kültür ve sanat yapıtlarının ne kadarının hayatta kalacağı büsbütün bombaların nereye düştüğüne bağlı olacak.
Lipatov, Odessa’nın 123 yıllık Hoş Sanatlar Müzesi’nin çok narin olduğunu ve çarçabuk yanabileceğini söyledi. Ivano-Frankivsk’teki sığınak da bombalara dayanabilecek üzere değil. Direkt isabet alması halinde, orada saklanan yüzlerce eser paramparça olabilir. En uygun senaryoda bile yapıtların yalnızca birkaçı kurtarılabilir üzere görünüyor.
Ama tekrar de herkes elinden geleni yapmaya çalışıyor.
Potyomkina, “Şu anda yapabileceğimiz tek şey bu” dedi ve ekledi: “Şu anda kimse ünlü değil, kimse kimseyi kıskanmıyor, kimsenin sanatı başkasınınkinden daha kıymetli değil. Tüm rekabetler ve varoluşsal krizler beklemede. Elimizden gelen her şeyi yapmazsak, hepsini kaybetme riskimiz var.”
Washington Post’ta yayımlanan ‘All arka must go underground: Ukraine scrambles to shield its cultural heritage’ isimli yazıdan derlenmiştir.
