Şubat ayının birinci haftasıydı… Başta Pekin idaresi olmak üzere bütün Çin nefesini tutmuş, Kış Olimpiyatları’nın açılışına geri sayıyordu. Çin Devlet Lideri Şi Cinping ise iki kez gururluydu. Ülkesinin 14 yıl içinde ikinci bir olimpiyat aktifliğine daha konut sahipliği yapması bir yana, Şi hayli değerli bir diplomatik muvaffakiyete ulaşmıştı ve bu başarıyı şık bir ziyafet sofrasında kutluyordu.
Masanın onur konuğu Rusya Devlet Lideri Vladimir Putin’di. İki önder dakikalar evvel Moskova ve Pekin’i merkeze alan yeni dünya nizamı vizyonlarını dosta düşmana duyuran deklarasyon metnini son haline getirmişti.
Çin’den yapılan açıklamaya nazaran, iki önder yemek sırasında “ortak dert yaratan değerli meseleler” ile ilgili konuştu. Bu konuşmanın detayları hiç açıklanmadı. Lakin yalnızca 20 gün sonra Rusya, Ukrayna’ya girdi ve Avrupa’nın çok vakittir görmediği kadar büyük ve tesirleri uzun yıllar sürebilecek bir savaş başladı. Hal bu türlü olunca iki başkanın görüşmesinde Ukrayna’nın da masaya yatırılmış olma ihtimaline kesin gözüyle bakılır oldu.
“ÇİN’İN HABERİ VARDI” TARTIŞMASI
Hatta New York Times gazetesi, 2 Mart’ta yayımlanan ve Batılı istihbarat kaynaklarına dayandırılan bir haberde, Çin’in işgali hakkında evvelden aşikâr bir seviyede bilgi sahibi olduğunu ve Olimpiyatlar’ın gölgede kalmasını önlemek için erteleme istediğini yazdı. Çin ise bu argümanları “saf palavra haber” diyerek kesin bir lisanla reddetti.
ABD Ulusal Güvenlik Kurulu Çin masasının eski yöneticilerinden Paul Haenle, geçtiğimiz günlerde New York Times’a yaptığı açıklamada, Çin’in Ukrayna işgalini evvelce bildiği savını kıymetlendirdi. “Şi bu durumu evvelden biliyorduysa da keder, bilmiyorduysa da…” diyen Haenle şöyle devam etti: “Eğer biliyorduysa ve bu hususta kimseye bir şey söylemediyse suça iştirak etmiş oluyor. Şayet Putin kendisini bilgilendirmediyse, bu bir hakaret.” Öbür yandan, her ne olursa olsun, Çin’in Ukrayna işgaline hazırlıksız yakalandığı yorumları da yapılıyor. Buna ispat olarak Çin makamlarının Rus tanklarının Ukrayna hududunu geçmesinin apar topar başlattığı tahliye operasyonu gösteriliyor. Kimi uzmanlar ise Şi’nin Putin’in planlarından haberdar olmakla birlikte, operasyonun yalnızca Donbas bölgesiyle hudutlu kalmasını beklediğini öne sürüyor. Stimson Merkezi’nde Çin programının yöneticisi olan Yun Sun’a nazaran Pekin, topyekûn bir işgal beklemiyordu. Çin’in savaş öncesindeki adımlarına dair tahlilinde Yun, Çin yetkililerinin genelinin görüşünü şu sözlerle özetledi: “İstediğinizi almak için Ukrayna’yı işgal etmenize gerek yok. O vakit niçin zahmet edesiniz ki?”
Diğer yandan iki önder, Pekin’deki görüşmenin akabinde yaptıkları açıklamalarda, Çin ve Rusya’nın dostluğunun “sınırı olmadığını” söyledi. Şi ayrıyeten iştirakleri bağlamında bir tereddüt olmadığını belirterek Putin’in Batı’nın Avrupa’da Rusya’ya ihanet ettiği açıklamalarına da dayanak verdi.
Bugünden geriye bakıldığında ise Pekin’in bu kadar açık takviye vermesinin, Putin’in Ukrayna konusunda yeterlice cesaretlendirdiği, Şi’nin Putin’le olan ferdî bağlantısının ise Çin’in Ukrayna bağlamında hareket alanını kısıtladığı yorumları yapılıyor.
Nitekim 3 Mart’ta Wall Street Journal’da yayımlanan bir haberde ismi açıklanmayan Pekin kaynakları Çin’in bu “sınırı olmayan” ilgi bağlamında kuşkular duymaya başladığını, bu kelamların hiçbir vakit Çin’in Ukrayna işgalini desteklediği manasına gelmediğini söylüyordu.
ÇİN TELAFFUZUNU YUMUŞATTI AMA…
İşgalin öncesinde ve birinci günlerinde Pekin, Moskova’nın taleplerine sempatiyle yaklaşıyor, Batı’dan gelen savaş ikazlarına “Rusya’nın güvenlik korkuları karşılıksız kalmamalı” diye karşılık veriyor, NATO’nun bu işi yapamadığını belirterek Avrupa’da “dengeli” bir güvenlik sistemi kurulmasını istiyor ve ABD’nin Rusya’yı kışkırttığını savunuyordu. Ancak işgalin topyekûn savaşa dönüşmesi ve can kayıplarının artması Pekin’in telaffuzunda ince ayarlar yapmasına neden oldu.
Tansiyon yükseldikçe daha yumuşak bir tondan konuşmaya başlayan Çin idaresi,19 Şubat’taki Münih Güvenlik Konferansı’na görüntü yoluyla iştirak sağlayan Çin Dışişleri Bakanı Vang Yi, “Ukrayna’nın büyüklerin yarışında ateş çizgisinde kalmamasını gerektiğini” belirtti ve “bütün ülkelerin egemenliğinin, toprak bütünlüğünün ve bağımsızlığının korunması” gerektiğini belirtti.
Yanı sıra Çin, Rusya’nın Ukrayna’ya saldırısını bir işgal olarak görmüyor, Rusya’ya uygulanan ekonomik yaptırımları da “yasa dışı” olarak nitelendiriyordu. Mart’ın birinci haftasında Birleşmiş Milletler Genel Heyeti’nde yapılan Rusya’yı kınama oylamasında da Çin çekimser kalan 35 ülkeden biriydi. İlerleyen günlerde Çinli yetkililer yaptıkları açıklamalarda sivil kayıplara ait derin kederlerini lisana getirdi. Kendisini tarafsız olarak konumlandıran Çin, “bütün ülkelerin legal güvenlik tasalarına hürmet gösterilmesi”, en kısa müddette barış görüşmelerine başlanması ve savaşın sona erdirilmesi için davetlerde bulundu.
Bu bahiste son ve en güçlü açıklama 9 Mart günü Şi’den geldi. Çin’in devlet televizyonu CCTV’nin haberine nazaran, Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron ve Almanya Başbakanı Olaf Scholz ile bir sanal toplantıda bir ortaya gelen Şi, “azami itidal” daveti yaparken, “savaşın alevlerinin Avrupa’da yine canlandığını görmenin” Pekin’i üzdüğünü belirtti. Şi, Ukrayna’daki “derinden kaygılandıran” durumun “kontrolden çıkmasını” önlemenin birinci öncelik olduğunu da belirtti.
İLİŞKİLER HALA “KAYA ÜZERE SAĞLAM”
Ne var ki bu korku iletilerini, Çin’in Rusya’dan uzaklaştığına yormak hakikat değil. Çünkü Şi’nin itidal davetinin ajanslara düştüğü saatlerde, Çin Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Cao Licien, ABD güdümündeki NATO’nun Rusya ve Ukrayna ortasındaki münasebetleri bir “kırılma noktasına” sürüklediğini söyledi. Günlük basın brifinginde konuşan Cao, ABD’nin Çin’in korkularını ciddiye almasını, Ukrayna probleminde ve Rusya’yla münasebetlerinde Çin’in haklarını ve çıkarlarını zedelemekten kaçınmasını istedi.
Cao, Çin’in savaşı “Rus işgali” olarak nitelendirmeye hazır olup olmadığı sorusuna da “Ben bu sorunun bir manası olduğunu düşünmüyorum” diye karşılık verdi. Cao ayrıyeten Çin’in yaptırımlar konusundaki telaşlarını bir kere daha hatırlatarak, “Bunlar hiçbir vakit barış ve güvenlik getirmeyecek” diyen Cao, Çin ve Rusya’nın petrol ve doğalgaz dahil ticaret bağlantılarını olağan biçimde sürdüreceğini, başka yandan Ukrayna’ya 5 milyon yuan (yaklaşık 11,6 milyon TL) kıymetinde besin ve insani yardım göndereceklerini bildirdi.
Cao’dan yalnızca iki gün evvel de Dışişleri Bakanı Vang, Çin’in siyasetini değiştirme sinyali verdiğini umanları hayal kırıklığına uğratmıştı. Rusya’yla olan alakalarını “kaya üzere sağlam” olarak tanım eden Vang, iki ülke ortasında geleceğe yönelik iş birliği ihtimallerinin çok geniş olduğunu vurgulamıştı. Ukrayna’daki askeri operasyonu işgal olarak tanımlamaktan kaçınan lakin Birleşmiş Milletler’in egemenlik ve toprak bütünlüğü unsurlarının altını bir defa daha çizen Vang, “Pekin’in gerektiği durumda memleketler arası kamuoyuyla el ele gerekli arabuluculuğu yapmaya hazır olduğunu” da söylemişti.
Vang, Ukrayna ile Rusya ortasındaki düşmanlığın, ABD’nin iki ülke bağlarına burnunu sokmasından kaynaklandığını da belirterek, “1 metre buzu dondurmak için soğuk bir günden fazlası gerekir” halinde bir Çin atasözü kullanmıştı.
Çin Başbakanı Li Keçiyang da 11 Mart sabah saatlerinde misal açıklamalar yaptı. Ukrayna’daki savaşı “ağır” bir durum olarak nitelendiren Li, Pekin’in barış için “olumlu bir rol” oynamak için memleketler arası taraflarla birlikte çalışacağını söyledi. Li, Çin parlamentosunun yıllık olağan buluşmasının akabinde yaptığı açıklamada, “Krizin barışçıl bir biçimde sona erdirilmesini sağlayacak tüm eforları destekliyor ve yüreklendiriyoruz. Şu an birinci öncelik, tansiyonun yükselmesini ve hatta denetimden çıkmasını önlemektir” tabirlerini kullandı fakat direkt Rusya’yı (ya da Ukrayna’yı) eleştirmekten kaçındı.
İP CAMBAZININ TEL ÜSTÜNDEKİ DURUMU: BENİM İSTİKRARIMI BOZMAYINIZ…
Bütün bunlar alt alta geldiğinde, Batı kamuoyunda, Pekin’in iki ateş ortasında kaldığı ve tarafını seçmeye dair baskı hissettiği görüşü daha da kuvvetleniyor. Çin’in ne Rusya’nın dostluğunu kaybetmek ne de savaşa takviye veriyor üzere görünüp milletlerarası kamuoyunun geri kalanının yansısını çekmek istediği yorumları yapılıyor. Çünkü Rusya’ya çok fazla dayanak vermek, uluslarararası arenada Çin’in uzun vakittir benimsediği “küçük ve askeri açıdan zayıf ülkelerin egemenliğine hürmet duyma” telaffuzunun altını oyuyor.
Çin’in bu diplomasi atılımları bir cambazın ip üstündeki güç yürüyüşüyle kıyaslanıyor. ABD Ordusu Savaş Koleji’nde Çin-Rusya bağlantıları üzerine dersler veren Zenel Garcia INSIDER’a yaptığı açıklamada, “Çin çok rahatsız bir pozisyonda. Fakat bunu vilayetle de Rusya’nın tarafını tutmak olarak yorumlamazdım” diye konuştu. Prof. Dr. Joseph Torigian ise Şi ve Putin’in çok ortak noktası bulunduğunu lakin iki önder ortasında kritik bir fark olduğunu belirterek, “Şi, Putin’e kıyasla çok daha ihtiyatlı bir insan” sözlerini kullandı.
Aslında Çin, çok yakın vakte kadar Ukrayna ve Rusya ile alakaları bağlamında başarılı bir istikrar tutturmuştu. Sovyetler Birliği’nin yıkılmasının akabinde Kiev’le bağ kuran birinci ülkelerden biri olan Çin, vakitle Ukrayna’nın bir numaralı mısır, ayçiçeği ve üzüm çekirdeği yağı tedarikçisi haline geldi. Çin ayrıyeten Ukrayna’ya silah teknolojisi ihracatı da yapıyordu.
4 Ocak 2022’de yani yalnızca 2 ay evvel Şi, Ukrayna Devlet Lideri Volodimir Zelenski’ye gönderdiği iletide iki ülke ortasındaki diplomatik alakaların 30’uncu yılını kutlarken, “Çin-Ukrayna stratejik iştirakini geliştirmeye çok değer veriyorum” diyordu.
Kiev merkezli bir dış siyaset araştırmaları kurumu olan Ukrayna Prizması’nın analistlerinden Stant Gerasimçuk, New York Times’a yaptığı açıklamada, Ukrayna’nın son yıllarda NATO’yla yakınlaşan alakalarına Pekin’den hiç itiraz gelmediğini hatırlattı ve “Ukrayna kenara çekilip Pekin’le rastgele bir hassas probleme girmek istemiyordu ve birebirini Çin’den de bekliyordu” dedi.
Çin medyası da telaffuz olarak Kremlin çizgisini benimsemiş durumda. Başta devlet televizyonu CCTV olmak üzere 14 medya kuruluşunda Ukrayna’daki savaş “özel askeri operasyon” olarak nitelendiriliyor. Haberlerde ABD’nin Ukrayna’da bir biyolojik silah programı yürütüyor olabileceği, Vladimir Putin’in kuşatılmış Rusya’yı savunan bir kurban olduğu belirtiliyor. CNN International, işgalin birinci 8 gününde bu 14 medya kuruluşu tarafından Weibo üzerinde yapılan yaklaşık 5000 paylaşımı tahlil ederek değişik sonuçlara ulaştı. Paylaşımların 300’den fazlası Ukrayna’yla ilgiliydi. Bu paylaşımların her biri en az 1000 kişi tarafından yine paylaşılıyordu. CNN, 140 paylaşımın “açık bir biçimde Rusya yanlısı” olduğunu bir Rus yetkişinin görüşünü yansıttığını yahut direkt Rus devlet medyasından alındığını vurguladı.
“ÇİN AÇMAZA SÜRÜKLENİYOR”
Çin’in Batı’ya bilhassa de ABD’ye karşı Rusya’yla yan yana durması bu istikrarın şaşmasına neden oldu. Lakin Çin’den son günlerde gelen açıklamaları Pekin’in dengeyi yine kurmak ve Ukrayna’yla Rusya ortasında bir seçim yapmak zorunda kalmamak isteği olarak yorumlamak mümkün.
Jude Blanchette ve Bonny Lin, Foreign Affairs’de yayımlanan makalelerinde Çin’in ortada kalmışlığını şu satırlarla kıymetlendirdi: “Şi’nin Moskova çizgisine yaklaşması, Çin’i bir nevi açmaza sürüklüyor. Global dünya nizamında kelam sahibi olmak için Batı’yla rekabet halinde olan Çin için Rusya’nın bir güvenlik ortağı olarak cazipliği artıyor. Lakin Rusya’yla bağlantısını yücelterek ve bunu Putin’in tetiklediği bir krizin ortasında yapmayı seçerek, Pekin altından kalkmakta zorlanacağı reaksiyonlara davetiye çıkarmış oluyor.”
CIA Yöneticisi William Burns de 8 Mart tarihli açıklamalarında bu noktaya dikkat çekti. Rusya’nın Ukrayna işgali sırasında karşılaştığı zorlukların ve savaşın ABD ile Avrupa’yı yaklaştırmasının Şi’nin huzurunu kaçırdığını tabir eden Burns, ABD Temsilciler Meclisi üyelerine yaptığı konuşmada, “Bence Lider Şi ve Çin’in önder takımları son 12 günde Ukrayna’da şahit oldukları görüntü nedeniyle biraz huzursuzlar. Rusların içine düşeceği değerli zorlukları ön görememişlerdi” dedi.
30 yıl boyunca Moskova Büyükelçiliği dahil çeşitli diplomatik vazifelerde bulunmuş olan Burns, Pekin’in “Başkan Putin’le fazla yakın olmanın yaratacağı prestij kaybı” nedeniyle telaşlı olduğunu vurguladı.
EKONOMİK RİSKLER DAHA DA BÜYÜK
İtibar kaybının yanı sıra bir de işin ekonomik boyutu var. Hatta kimi analistler, Çin’in ekonomik yaptırımlarla ilgili dertlerinin siyasi tasalarından bile daha baskın olabileceğini belirtiyor. Çünkü son 10 yılda Çin öbür imalat kesimi olmak üzere birçok alanda liderliğini tüm dünyaya kabul ettirdi. Pek çok ülkeyle Çin ortasında güçlü ekonomik ilgiler kuruldu fakat şu an yaşanan savaş Çin’in bu pozisyonunu da riske atıyor.
Çin, Rusya’nın en büyük ticaret ortağı lakin Rusya çok büyük bir iktisat değil. 1,5 trilyon dolarlık GSYİH’si ile İtalya’dan bile küçük olan Rusya, Çin’in ticaret yaptığı ülkeler ortasında birinci 10’da bile yer almıyor. Münasebetiyle Rusya’nın ekonomik bağımlılığı Çin için yararlı lakin çok da kritik değil.
Diğer yandan Çin’in Batı’yla olan ekonomik bağları Rusya’ya kıyasla çok daha yararlı. Toplam GSYİH’si 38 trilyon olan ABD ve Avrupa ülkeleri Çin’le her yıl 1,4 trilyon dolar kıymetinde ticaret gerçekleştiriyor. (Çin-Rusya ticareti ise bunun aşağı üst 10’da biri. Çin Batı’dan ithal ettiği yüksek eğitim, bilimsel ekipman, uzmanlaşmış yazılım üzere mal ve hizmetler ise yeri diğer kaynaklardan doldurulması çok sıkıntı eserler.
ABD TİCARET BAKANI SERT ÇIKTI
Geçtiğimiz haftanın gelişmelerini de bu bilgiler ışığında okumak gerekiyor. Hafta başında Bloomberg haber ajansına yansıyan bir haberde, Çin’in Rusya’daki yatırımlarını artırmayı planladığı öne sürüldü. Ajansa konuşan kaynaklar, Çinli yatırımcıların gözünün bilhassa Rusya’nın güç devi ve doğalgaz ihracatçısı Gazprom ile alüminyum üreticisi Rusal’da olduğunu söyledi.
Habere nazaran, Rus makamları ile devlet eliyle işletilen Ulusal Petrol Şirketi, Çin Petrokimya Şirketi, Çin Alüminyum Şirketi ve Çin Minmetal Şirketi ortasında Rus varlıklarına yatırım görüşmeleri başladı. Müzakerelerin gidişatına ait konuşmak için şimdi erken olduğu, lakin iki ülkenin güç şirketlerinin yatırımlara sıcak baktığı da haberde vurgulandı.
Rusya, Ukrayna işgalinden üç gün evvel Donbas bölgesinde bulunan Lugansk Halk Cumhuriyeti (LPR) ve Donetsk Halk Cumhuriyeti’ni (DPR) bağımsız birer ülke olarak tanıdığını açıkladığında, milletlerarası kamuoyunun birinci yansısı ekonomik yaptırımlar oldu. İlerleyen günlerde savaşın şiddeti artarken yaptırımların gücü de arttı. Lakin bu süreçte akıllarda daima birebir soru vardı: Çin ne yapacak? Birinci yaptırımların açıklandığı andan itibaren, Çin ile olan ve gitgide kuvvetlenen bağlarının Rusya’nın alacağı yaraları hafifletebileceği, Çin merkezli bankalar ve ödeme sistemlerinin, yaptırımların yaratacağı mahzurların aşılmasını kolaylaştırabileceği belirtiliyordu. Bu öngörülerin isabetliliği ortadan geçen günlerde yavaş yavaş ortaya çıktı. Son olarak geçtiğimiz hafta sonu Rus bankalarının kredi kartlarında Rusya operasyonlarını durduran MasterCard ve Visa yerine Çin merkezli UnionPay sisteminin kullanılacağı duyuruldu.
Bu savların üzerine ABD Ticaret Bakanı Gina Raimondo’dan hayli sert bir açıklama geldi. New York Times’a konuşan Raimondo, Rusya’ya uygulanan yaptırımları delecek Çin şirketlerine karşı “yıkıcı” adımlar atılabileceğini söyledi.
ABD’nin ve Avrupa’nın şu an Rusya’ya uygulamakta olduğu yaptırımlar ve ihracat denetimleri kapsamında, akıllı telefonlar üzere teknolojik aygıtlarda kullanılan gelişmiş yarıiletken çipler üzere teknoloji eserlerinin Rusya ve Belarus’a satışı yasak. Bu yasak yalnızca Amerikan şirketlerini değil, üretim evresinde Amerikan yazılımlarını yahut teknolojisini kullanan yabancı şirketleri de kapsıyor.
Birçok Çinli üretici de bu pozisyonda. Raimondo, Çin’in bu yarıiletkenleri kendi başına üretebilecek güçte olmadığını belirterek, Şanghay merkezli Milletlerarası Yarı İletken İmalat Şirketi (SMIC) üzere Çinli şirketlerin Rusya’ya tedariki sürdürmesi durumunda Biden idaresi tarafından ağır cezalara maruz kalacağını söz etti
Raimondo, “Rusya’nın yaptırımlarımızın ve ihracat denetimlerimizin etrafından dolanmak için diğer ülkelerle flörtleşeceği kesin. Fakat ABD, SMIC üzere şirketlerin Rusya’ya çip sattığını tespit ederse, bizim ekipmanlarımızı ve yazılımlarımızı kullanmalarını yasaklayarak, bu şirketleri çalışamaz hale getirebiliriz” diye konuştu.
Buna rağmen Rusya hafta başında yayımladığı bir kararname ile “dost olmayan ülke” ilan ettiği ülkelerde kayıtlı, bu ülkelerle iş yapan ya da buraların vatandaşı olan şahısların elindeki patentleri müdafaa kapsamından çıkardı. Yani bir Rus üreticinin dost olmayan ülke listesindeki ABD’nin bir vatandaşının patent hakkını ihlal etmesinin önünde, Rus kanunları bağlamında bir mahzur kalmadı. Rus haber ajansı TASS, birtakım tescilli markaların üzerindeki sınırlamaların da kaldırılabileceği yorumlarına neden oldu. Bu durum birinci restoranını açtıktan 32 yıl sonra Rusya’yı terk eden McDonalds ismini kullanan bir Rus’un Moskova’da bir hamburgerci açabileceği manasına geliyor. Bu birçok Amerikan ve Avrupa markası için de geçerli…
ÇİN BARIŞTAN BESLENİYOR
Dolayısıyla Çin’in fabrikalarında çarkların dönmeye devam edebilmesi için ya Pekin’in Moskova’yı açıkça kınaması ya da savaşın bir an evvel bitmesi gerek. Çin için en düzgün senaryo en kısa müddette barışın ve istikrarın tekrar temin edilmesi.
ABD’li tanınmış dış siyaset muharriri Fareed Zakaria konuk olduğu The Ezra Klein Show isimli podcast’te bu durumu “Çin memleketler arası istikrardan çok büyük yararlar sağlıyor” kelamlarıyla özetlerken New York Times köşe müellifi Thomas Friedman da geçtiğimiz günlerde köşesinde “Barış Çin’in çok işine yarıyordu” sözüne yer verdi.
INSIDER’a konuşan Prof. Torigian da bu noktaya dikkat çekerek, “Rusya’nın işgali en kısa müddette sona erdirmesi katiyetle Çin’in çıkarına olacaktır. İşgal uzadıkça Çin’in karşı karşıya olduğu prestiji ve mali riskler de artıyor” dedi.
Çinli yetkililerin sık sık lisana getirdiği müzakere davetleri ve taraflar ortasında arabuluculuk yapmaya yönelik niyet sözleri de Çin’in çıkarlarının barıştan yana olduğunu gösteriyor. Şi’nin Putin’le diyaloğunu sürdüren az sayıdaki başkandan biri olduğu da düşünüldüğünde Pekin’in Ukrayna’da akan kanın durdurulmasında kritik bir rol oynayabileceği yorumları da yapılıyor.
Örneğin Avrupa Birliği Dış Bağlantılar ve Güvenlik Siyaseti Yüksek Temsilcisi ve Komite Lider Yardımcısı Josep Borrell, “Bunu Çin yapmak zorunda” derken, Ukrayna Dışişleri Bakanı Dmitro Kuleba da “Çin bu savaşı durdurmayı istiyor” demişti.
Malezya’da bulunan Sunway Üniversitesi’nden Prof. Çin-Huat Vong, Al Jazeera için kaleme aldığı yorumda Şi’nin Putin’e savaşı durdurmak için baskı yapması gerektiğini vurgulayarak, “Putin’in saldırganlığını legalleştirmek bir öteki Büyük Savaş riskini artırmaktan diğer bir şeye yaramaz. Ve dünya yanarsa, Çin de kaybeder. Münasebetiyle Pekin harekete geçmeli ve Putin’i durdurmalı. Bunu yalnızca bir öteki yıkıcı çatışmayı önlemek için değil kendi çıkarlarını da korumak için yapmalı” dedi.
BARIŞTA ÇİN FAKTÖRÜ TESİRLİ OLABİLİR Mİ?
İngiliz Guardian gazetesinin 8 Mart tarihli başyazısında ise bu ihtimal üzerinden şu noktalara dikkat çekildi:
“Çin bir ortaya getirilemez üç ögesi bir ortaya getirmek için teşebbüste bulunuyor. Bu ögeler Rusya’yla yakınlığı, uzun vakittir benimsediği toprak bütünlüğü, ulusal egemenlik ve karışmama siyaseti ile Moskova’ya uygulanan yaptırımların kendi üzerinde yaratacağı etkiyi en aza indirme isteği. 24 Şubat’tan beri gelen başı karışık açıklamaları ve Çin’in BM oylamalarında çekimser kalmasını, temel durum değişikliklerinden çok bu formda açıklamak lazım.
“Tansiyonun düşürülmesi umuduna dair muğlak tabirler, bunu başaracak hareketlerden çok farklıdır. Pekin’in arabuluculuğa açığız açıklamalarının altında, görüş değişikliğinden fazla Rusya’ya verdiği takviye nedeniyle karşı karşıya kalacağı tenkitleri yumuşatma gayesi yattığından şüphelenenler de var. Bu en azından işgalin Çin için de ekonomik ve siyasi bedelleri olacağını bildiklerini gösteriyor; Avrupalı önderlerin de bu noktanın altını çizmesi gerekiyor. Çin’in aracılık hünerlerine ve isteğine dair beklentileri fazla yükseltmemek lazım, fakat Çin’e baskı uygulamak, Rusya’ya verdiği takviyeden geri adım atmasını sağlayabilir.“
Çin arabuluculuk niyetini harekete dökecek, Rusya’yı Ukrayna’da barışa ikna edebilecek mi bunu önümüzdeki günlerde göreceğiz. Fakat şurası ortada: Krizin birinci günü sorulan “Çin ne yapacak?” sorusunun yanıtını bulmaya hala yaklaşabilmiş değiliz.
Al Jazeera’nın “China’s Xi: Beijing supports peace talks between Russia, Ukraine” ve “Xi should pressure Putin to end this war for China’s own sake”, Daily Mail’in “China blames NATO for pushing Russia to ‘breaking point’ over Ukraine and warns US not to ‘undermine its interests’ in handling the Ukraine war”, Bloomberg’ün “Ukraine’s Just Part of China’s Cold War Paradox”, INSIDER’ın “Xi Jinping isn’t siding with Putin over Ukraine, as many in Washington fear. He’s trying to steer clear of the crisis.”, RT’nin “China to boost stakes in Russian companies – media”, New York Times’ın “‘No Wavering’: After Turning to Putin, Xi Faces Hard Wartime Choices for China”, “Chinese companies that aid Russia could face U.S. repercussions, commerce secretary warns.”, ” China’s Russia Problem”, Washington Post’un “Russia says its businesses can steal patents from anyone in ‘unfriendly’ countries”, Guardian’ın “The Guardian view on China and Russia: enough in common”, CNN International’ın “China’s promotion of Russian disinformation indicates where its loyalties lie” başlıklı haber ve yorum yazılarından derlenmiştir.
