1. Herkes yolcu, Kurşunlu ‘Han’cı
Karaköy’de Perşembe Pazarı’nın olduğu yol üstünde, tam manasıyla kentin kıyısında kalmış bir yer var: Kurşunlu Han. Çabucak herkes Ceneviz, Bizans ve Osmanlı yapıtı dendiğinde gözlerini doğal olarak Galata Kulesi’ne diker. Lakin Kurşunlu Han da böylesi bir haritanın karmaşık bir bütünü aslında. Tıpkı periyottan kalma horasan bir yapı… Mimar Sinan, Süper Süleyman’ın ‘başbakanı’ ve damadı Rüstem Paşa’nın buyruğuyla, 1544’te tahrip olan bu yeri kervansaray olarak yine tasarlar. Metruk, kırık dökük anılarıyla nedense hâlâ cazip bir yanı var buranın…
2. ‘Yeraltı’nda bir cami
Kurşunlu Han’dan çıkın ve Karaköy İskelesi’ne gerçek yürüyün. Kentin bir illüzyonuyla karşı karşıya kalacaksınız. Zira art geriye iki minare göreceksiniz. Ancak bu yapıların her biri öteki bir mescide ilişkin. Yeraltı Mescidi, eskinin Kastellion mahzeni. 1453 İstanbul kuşatması esnasında, Türk gemilerinin Haliç’e girmesini önlemek için gerilen zincirin bağlandığı kule. Cami bu yapıdan bozma. 24’üncü Osmanlı padişahı I. Mahmut periyodunda, Köse Bahir Mustafa Paşa’nın sponsorluğunda bir İslam mabedine dönüşmüş caminin içinde, üç sahabenin, yani Hazreti Peygamber’in arkadaşlarının kabirleri mevcut: Amr bin As, Vehb bin Huşeyre, Süfyan bin Uyeyne.
Not: Yanılsamanın öbür adresi, çabucak art sokaktaki Kemankeş Kara Mustafa Mescidi, not düşelim.
3. En eski Ermeni kilisesi
Sadece İstanbul’da değil, Anadolu’nun çeşitli yerlerinde Surp Krikor Lusavoriç ismine yapılmış kiliseler mevcut. Kim bu kişi derseniz, pratik karşılık şöyle: 301 yılında, Hıristiyanlığın Ermeniler ortasında yayılmasına neden olan aziz. Onun bu anısı Ermeni cemaati ortasında hâlâ tazimle anılıyor. İstanbul’da tıpkı isimde dini mabetler var lakin Galata Surp Krikor Lusavoriç Kilisesi, (inşa tarihi 1431 baz alınırsa) kentteki en eski Ermeni kilisesi. İmar planından (katliamından mı deseydim?) kaçamayan yerlerden biri de burası. Toprağının bir kısmı yola katılan kilise, 1962’de tekrar yapılır. İçerideki nefis sanatsal malzemeyi görebilmeniz için evvela zangocu yerinde bulun. Zira kapıyı açmazsa içeri giremezsiniz…
4. Vedanın adresi Nusretiye Camisi
İtalyan asıllı deniz amirali Kılıç Ali Paşa’nın 1580 yılında Mimar Sinan’a yaptırdığı mescide uzaktan bir selam verip Nusretiye Camisi’ne geçelim. Malum 1826 tarihi, Osmanlı devletinin kırılma anlarından. II. Mahmut’un Yeniçeri Ocağı’nı lağvetmesi sonrası Tophane olan caminin ismi Nusret, yani Allah’ın yardımıyla gelen zafere dönüşür. Yapının mimarı Balyan ailesinden Krikor Amira Kalfa. Ermeni ustanın elinden çıkan cami, barok üslubun hoş örneklerinden. Semavi Eyice’nin tanımıyla bu mescitte Türk geleneklerini yaşatan eserler, Hattat Mustafa Râkım, Mehmed Haşim, Recai Şakir efendilerin duvarları süsleyen yazıları… Ha, unutmadan caminin güneybatısında ve mescitle tıpkı isimle anılan; II. Mahmut’un oğlu Abdülmecit’in inşa ettirdiği saat kulesini de kesinlikle görün.
5. Türbeler, mescitler, bahçeler…
Şayet yorulmadıysanız ve yokuş çıkacak takat kaldıysa dizlerinizde, sizi eski İstanbul’dan günümüze gelen Kadirihane Tekkesi’nin kapısına götüreyim. Anlatı şu: 1611’de İstanbul’a gelen İsmail Rumi bir müddet Sofular Camisi’nde kalır. Daha sonra Tophane’de Hacı Piri isimli bir şahsa ilişkin arsa üzerinde bir tekke inşa ettirir. Onun Anadolu ve Rumeli’nin değişik kentlerinde 40 kadar dergâh yaptırdığı kayıtlı. Kadiriyye tarikatı, bu tekkenin kurulmasından sonra İstanbul’da yayılmaya başlar, 15’inci yüzyılda Bursa’da kurulan Eşrefiyye koluyla birlikte bu yolun Osmanlı topraklarında yaygınlık kazanmasında kıymetli rol oynar. Bu etkiden dolayı de İsmail Rumi ‘piri sani, yani ikinci kurucu unvanıyla anılıyor. Tanpınar yerlerinden biri de burada gizli: Türbeler, mescitler, eski bahçeler…
6. Gördüklerimizle kalacağız
Bayırdan aşağı inerken artık karşımızda silüeti kapatan İstanbul Çağdaş ve komşusu Galataport duruyor. Yandaki fotoğrafta Nusretiye Mescidi ve Saat Kulesi’nin denizden bağı koparılmadan evvelki halini görüyorsunuz… Tophane-i Amire’nin gerisinden bakarken Yahya Kemal’in Süheyl Ünver’e söylediğini üstüme alıyorum: “Doktor, üzülme. Ben de mütareke bölümünde bir yıkık duvarı kaldırdılar diye sıkıntımdan günlerce hasta yattım, ağladım. Artık Süleymaniye’yi yıksalar umurumda olmaz. Bak daha beş yüz sene olmadı. Bizans Sarayı nasıldı diye temellerini kazıp mana çıkarmaya uğraşıyorlar. Beş yüz sene sonra da Süleymaniye sanki nasıldı diye temellerinden karar vermeye çalışacaklar. Sen ve ben göreceğimiz ve gördüklerimizle kalacağız.”
