Adalet Bakanı Merrick Garland, Biden evraklarını kıymetlendirmek üzere Trump’ın aday gösterdiği Chicago Savcısı John Lausch’u görevlendirdi. Beyaz Saray’dan yapılan açıklamada evrakları Kasım ayında Garand’ın Trump’ın aksiyonlarını soruşturması için bir özel müfettiş atamasından çabucak evvel bulunduğu açıklandı.
Pekala Biden’ın ofisinde bu evrakların bulunması ne manaya geliyor? Evrakların içeriğinde ne var? Biden hakkında da Trump üzere soruşturma açılacak mı? İşte yanıtlar…
1) NE BULUNDU?
Beyaz Saray’dan yapılan birinci açıklamada, Başkan’ın ferdî avukatlarının 2 Kasım 2022 günü Biden’ın 2017 ortalarından 2020 başına kadar kullandığı ofisi boşaltırken 10 kadar “gizli damgalı” doküman bulduğu bildirildi. Dokümanların kilitli bir dolaptan çıktığı, Beyaz Saray Hukuk Ofisi’nin tıpkı gün Ulusal Arşivler’i bilgilendirdiği, kurum yetkililerinin sonraki sabah gelip evrakları teslim aldığı da açıklamada vurgulandı.
Bu sabah bir gelişme daha yaşandı. Soruşturmanın salahiyeti açısından ismi saklı tutulan bir kaynak, şimdi açıklanmayan ikinci bir noktada daha çeşitli dokümanlar tespit edildiğini açıkladı. Ancak bu dokümanların ne vakit bulunduğu net değil. Adalet Bakanlığı, FBI ve Beyaz Saray şimdi bu sıcak gelişmeyle ilgili bir açıklama yapmadı.
2) BÂTIN DAMGALI DOKÜMAN NE MANAYA GELİYOR?
Üzerinde ya da evrak kapağında net bir biçimde saklılık işareti olan evrakların içeriğinde hassas bilgiler oluyor. Saklı bilgilerin kısaca SCIF olarak bilinen hassas bölünmüş bilgi tesislerinde saklanması gerekiyor. Bu tesislerde özel güvenlik tedbirleri uygulanıyor. Penn Biden ofisindeki kilitli bir dolap SCIF kabul edilmiyor.
Hillary Clinton’ın dışişleri bakanı olduğu periyotta özel bir sunucuya bağlı şahsî e-posta hesabını kullanması da bir skandala neden olmuştu. Çünkü e-postalar da zımnî doküman sayılabiliyor. Fakat yaşanan tartışmaların sonucunda kelam konusu yazışmalarda rastgele bir saklı içerik olmadığı anlaşılmıştı.
3) BİLİNMEYEN DOKÜMANLARIN HEPSİ TIPKI EHEMMİYETTE Mİ?
Hayır değil. Barack Obama’nın 2009’da imzaladığı bir kararnameye nazaran, bu evraklar çeşitli sınıflara ayrılıyor.
En düşük sınıf “CONFIDENTIAL” damgalı dokümanlar. Bunlar, açığa çıktığında “ulusal güvenliğe ziyan verebilecek” bilgiler içeriyor.
İkinci sırada “SECRET” kategorisindeki dokümanlar yer alıyor. Bunlar “ulusal güvenliğe önemli ziyan verebilecek” bilgiler içeriyor. Ulusal güvenliği etkileyen memleketler arası alakaları bozabilecek, ulusal güvenlikle temaslı bir programa ya da siyasete ket vurabilecek, askeri planları ya da istihbarat operasyonlarını ifşa edebilecek, ulusal güvenlikle irtibatlı bilimsel ya da teknolojik gelişmeleri engelleyebilecek bilgiler bu sınıfta bedellendiriliyor.
“TOP SECRET” kategorisindeki dokümanlar ise “ulusal güvenliğe istisnai seviyede ağır ziyan verebilecek” bilgileri kapsıyor. Ulusal güvenliği etkileyen milletlerarası ilgilerin bozulmasına, hayati ulusal güvenlik planlarının ya da karmaşık irtibat ve istihbarat sistemlerinin ziyan görmesine, hassas istihbarat operasyonlarının ifşasına neden olabilecek bilgiler bu kategoriye örnek gösteriliyor.
Bir de Özel Erişim Programı (SAP) evrakları var. Bunları yalnızca bilmesi gereken şahıslar görebiliyor. Bu evraklara erişmek için devletin en üst seviye konumlarında yer almak gerekiyor.
Belgelerin gereksiz yere kapalı kategorisine alınması ABD bürokrasisinde değerli bir sorun kabul ediliyor. Hatta 2010’da Kongre bu sıkıntıyla gayret için bir maddeyi yürürlüğe koydu. Fakat neyin gerekli neyin gereksiz olduğuna dair objektif bir kıstas belirlenmedi.
4) BIDEN’IN OFİSİNDEN ÇIKAN EVRAKLAR HANGİ SINIFTAN?
Henüz bilmiyoruz. CNN dokümanların 2013-2016 aralığına ilişkin olduğunu, Ukrayna, İran ve İngiltere üzere mevzuları içeren istihbarat yazışmalarından ve bilgilendirme evraklarından oluştuğunu duyurdu. Belgelerin içinden çıktığı kutularda kapalı olmayan kağıtların da bulunduğu, kutuların yıllar önce Ulusal Arşivler’e teslim edilmiş olması gerektiği de vurgulandı.
CNN, evrakların bulunduğu ofiste yüklü olarak Biden ailesinin dokümanlarının bulunduğunu ancak zımnî dokümanlarla şahsî evrakların kutularda bir ortada olup olmadığının şimdi netleşmediğini bildirdi.
5) KAPALI DOKÜMANLARIN BU HALDE FERDÎ ALANLARDAN ÇIKMASI YAYGIN BİR DURUM MU?
Güvenlik ihlallerinde bulunanları savunan Avukat Mark Zaid’in dediğine nazaran bu çok sık olan bir şey. Birileri emekli olduğunda ya da işten ayrıldığında eşyalarını toplayıp gidiyor. Yıllar sonra depolardan bilinmeyen dokümanlar çıkıyor. Daha sonra olacaklar ise kişinin dokümanları nasıl ele aldığına bağlı olarak değişiyor.
Zaid, olayların birçoklarında sorunun güvenlik yetkilerinin iptali üzere idari yollarla çözüldüğünü söyledi. Bilhassa durumun çabucak yetkili mercilere bildirildiği, müfettişlerin evrakları kimsenin görmediğine karar verdiği ve evrak ölçüsünün az olduğu durumlarda bu tahlil geçerli.
Zaid çok fazla evrak alıp götürenler için durumun farklı olduğunu söyledi.
Bunu dalgınlıkla ya da kazara değil de taammüden yapmak, zımnî dokümanları imha etmek ve bu hususta palavra söylemek ise çok daha ağır cezalandırılıyor.
6) BIDEN DOKÜMANLARLA İLGİLİ NASIL DAVRANDI?
Biden’ın avukatlarının dokümanların bulunduğu ofisi ne sebeple topladığı netleşmedi. Ancak Beyaz Saray’a nazaran, dokümanlar bulunduktan sonra Arşiv yetkilileri bilgilendirildi ve evraklar çabucak kuruma teslim edildi.
Olay açığa çıktığı sırada Meksika’da olan Biden, “o ofise götürülmüş devlet kayıtları olmasının kendisini şaşırttığını” söyledi. Biden avukatlarının dokümanların içeriğini kendisine anlatmadığını da belirtti.
7) BU DURUM TRUMP’IN MESKENİNDE EVRAK BULUNMASINDAN FARKLI MI?
Trump örneğinde, Ulusal Arşivler kayıp dokümanlarla ilgili olarak Mayıs 2021’de eski liderle temasa geçti. Trump evrakları iade etmek istemedi. Bir yıl kadar evvel kutuların bir kısmı Arşivler’e gönderildiğinde, evrakların kimilerinin SAP seviyesinde olmak üzere bilinmeyen damgalı olduğu anlaşıldı. Dokümanların ortalarından gazete kupürleri, anılar ve öteki eşyalar çıktı. Bunun üzerine kapalı bilgilerin ele alınışında usulsüzlük olup olmadığına dair bir soruşturma başlatıldı.
Mar-a-Lago için arama kararı çıkartan FBI, kutulardan 184 doküman çıktığını bunların 67’sinin CONFIDENTIAL, 92’sinin SECRET, 25’inin TOP SECRET seviyede olduğunu duyurdu.
Ağustos’ta yapılan baskında 100’den fazla evraka daha ulaşıldı. Bunlar da çeşitli seviyelerde zımnilik damgaları taşıyordu. Çoğunluğu bir depoda bulunan evrakların bir kısmı Trump’ın ofisindeki çekmecelerdeki şimdiki yazışmaların ortasından çıktı.
Zaid, “Trump birinci talepte evrakları Arşivler’e teslim etse mevzu kapanacaktı. Trump ve avukatları yetkilileri evvel oyalayıp sonra engellediği için durum suça dönüştü” dedi.
New York Times, savcıların yargıçtan Trump’ın avukatlarını mahkeme celbine uymadıkları gerekçesiyle cezalandırmasını istediğini yazdı.
Mar-a-Lago’da bulunan evrakların bazıları
8) NEDEN BIDEN OLAYINDA ÖZEL YETKİLİ SAVCI ATAMASI YAPILMADI?
ABD’deki tartışmanın merkezinde bu soru yatıyor. Cumhuriyetçiler Biden’a farklı Trump’a farklı muamele yapıldığını öne sürüyor. Fakat bu argümanın temelinde iki siyasetçinin de tıpkı formda hareket ettiği varsayımı yatıyor.
Halbuki üstte da dediğimiz üzere, Trump’ın süreci Biden’ınkinden hayli farklı. Bilhassa de ilgili kurumlarla yapılan iş birliği bağlamında… Ancak soruşturma şimdi birinci kademelerinde. Önümüzdeki periyotta Biden da bir özel yetkili savcı tarafından soruşturulabilir.
9) BEYAZ SARAY KASIM’DA BULUNAN DOKÜMANLARI NEDEN 2 AY SONRA AÇIKLADI?
Cumhuriyetçilerin sorguladığı bir başka ayrıntı da bu. Parti üyeleri bu gecikmenin kasti olduğunu, orta seçimin sona ermesinin beklendiğini öne sürüyor fakat şimdi bu istikamette bir kanıt elde edilemedi.
Adalet Bakanlığı’nın yürüttüğü bu biçim soruşturmaların birinci basamakları genelde kamuoyundan gizleniyor. Trump örneğine dönersek, Arşivler’in talep tarihi Mayıs 2021’di. Lakin kamuoyu soruşturmayı lakin 9 ay sonra Arşivler’in Trump’tan 15 kutu alındığını duyurmasıyla öğrendi.
Beyaz Saray Sözcüsü Ian Sams zamanlamayla ilgili bir soruya şu karşılığı verdi:
“Adalet Bakanlığı’nın incelemeleri sürüyor, o nedenle şu an söyleyebileceklerimiz hudutlu. Lakin bu işi gerçek biçimde yapmaya kararlıyız. Uygun vakit ve şartlarda ayrıntıları paylaşmayı sürdüreceğiz.”
10) BIDEN’IN ÖZEL MÜLKLERİ DE ARANACAK MI?
Savcılık Biden’ın konutunda ve öteki mülklerinde saklanan dokümanlar olabileceğine dair bir ihtimal görürse, arama buyruğu çıkartılabilir. Trump örneğinde savcılar eski Başkan’ın büyük heyetin celbine riayet edip dokümanları iade etmediğini ortaya koymuştu.
Lausch’un yanıtını bulması gereken soruların en başında “Bu dokümanlar lider yardımcısının ofisinden Penn Biden Merkezi’ne nasıl geldi?” yer alıyor.
Belgelerin ne halde paketlendiği, kim tarafından taşındığı, Penn Biden’a geldikten sonra dokümanlara kimlerin erişimi olduğu soruları da kritik. Lider yardımcılığı devrinde Biden’ın grubunda vazife yapmış birçok kişi daha sonra Penn Biden’da çalıştı. Bu bireylerin sorgulanması kelam konusu.
11) BIDEN LİDER YARDIMCISIYKEN EVRAK SINIFLANDIRMA YETKİSİ VAR MIYDI?
Evet, vardı. Lider Obama’nın kararnamesi yardımcısına bu yetkiyi veriyordu. Trump elindeki evrakların üzerindeki zımnilik kararını kaldırdığını söylemişti. Biden’ın lider yardımcısıyken saklı sınıfına soktuğu dokümanların kapalılığını kaldırma yetkisi de vardı. Lakin bu iş gerçek biçimde yapıldığında evrakların üzerinde net sözler yer alması gerekiyor.
Trump soruşturmasında ise evrakların bâtın olup olmamasının bir kıymeti kalmadı. Zira Adalet Bakanlığı’nın Trump’a yönelttiği üç hatanın da yargılanabilmesi için evrakların bâtın olması gerekmiyor.
The Washington Post’un “Biden, Trump and classified documents: An explainer” başlıklı haberinden derlenmiştir.
